Genitale jeuk is gemakkelijk weg te wuiven. Maar in een klinische omgeving is het vaak een vroeg teken van iets ernstigers. Of het nu gaat om een scherpe steek bij het plassen of aanhoudende jeuk zonder zichtbare uitslag, deze symptomen worden vaak in verband gebracht met een ontsteking veroorzaakt door een seksueel overdraagbare aandoening (soa).
De meeste soa’s ontwikkelen zich zonder merkbare symptomen, waardoor ze zich snel verspreiden. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie worden elke dag meer dan 1 miljoen geneesbare soa’s opgelopen door mensen tussen 15 en 49 jaar. Elk jaar zijn chlamydia, gonorroe, trichomoniasis en syfilis goed voor bijna 374 miljoen nieuwe gevallen, vaak zonder duidelijke waarschuwingssignalen. Soms is jeuk de enige vroege aanwijzing, dus dit moet serieus worden genomen.
In dit artikel wordt uitgelegd welke SOA’s jeuk en witte afscheiding veroorzaken, hoe je ze kunt onderscheiden van niet-besmettelijke aandoeningen en wanneer je actie moet ondernemen.
Laten we erin duiken!
Welke SOA's veroorzaken vaak jeuk?
Als genitale jeuk het eerste symptoom is, zijn de infecties die in deze paragraaf worden genoemd waarschijnlijk de oorzaak. Elke infectie moet serieus worden genomen en met de juiste tests worden uitgesloten. Hier zijn de SOA’s die jeuk veroorzaken bij mannen en vrouwen.
Chlamydia
Chlamydia trachomatis veroorzaakt vaak geen symptomen, vooral niet in een vroeg stadium. Als er echter wel symptomen optreden, zijn deze meestal het gevolg van een ontsteking van de urethra (urethritis) of baarmoederhals (cervicitis), wat kan leiden tot:
- Een tintelend of kriebelend gevoel tijdens het plassen
- Irritatie bij de urethrale opening (jeuk penis / jeuk aan eikel)
- Ongemak tijdens seks
- Waterige of troebele afscheiding
Bij mannen kan chlamydia-gerelateerde urethritis lijken op schimmelinfecties of allergische reacties. Als het niet behandeld wordt, kan het leiden tot epididymitis of prostatitis.
“Alleen al in de Verenigde Staten werden onlangs meer dan 1,6 miljoen gevallen van chlamydia gemeld, waardoor het de meest voorkomende meldingsplichtige soa is onder jongvolwassenen van 15 tot 24 jaar.”
Herpes genitalis (HSV-1 of HSV-2)
Het herpes simplex virus veroorzaakt pijnlijke blaasjes, maar jeuk gaat meestal vooraf aan een uitbraak en kan aanhouden zonder zichtbare laesies. Vroege of terugkerende symptomen zijn onder andere:
- Plaatselijke jeuk of een branderig gevoel in de penis, vulva of anus
- Tintelingen langs zenuwbanen (ischias/genitale distributie)
- Kleine rode bultjes die zich ontwikkelen tot met vloeistof gevulde blaren
- Gevoeligheid van de huid nadat de laesies zijn verdwenen
Herpes volgt vaak een patroon: jeuk > blaasjes > korstje > genezing. Zelfs zonder actieve zweren kan er nog virusuitscheiding optreden.
“Wereldwijd leven naar schatting 846 miljoen mensen tussen 15 en 49 jaar met herpes genitalis (HSV-2) en in de VS draagt ongeveer 1 op de 6 volwassenen het virus, de meesten zonder het te weten.”
Trichomoniasis
Deze SOA, veroorzaakt door de parasiet Trichomonas vaginalis, is een van de meest voorkomende SOA’s die jeuk veroorzaken bij vrouwen, vaak leidend tot een bijzonder irritante vorm van vaginitis of urethritis. Bij vrouwen zijn de symptomen onder andere:
- Vulvar jeuk (jeuk vagina), vooral tijdens het plassen
- Dunne, schuimende, geelgroene afscheiding met een sterke geur
- Brandend of pijnlijk gevoel in de vagina
Bij mannen:
- Jeuk in de plasbuis of langs de schacht (jeuk balzak / jeuk penis)
- Af en toe afscheiding van de penis
- Irritatie na het klaarkomen
Trichomoniasis kan de vatbaarheid voor hiv-overdracht verhogen en vereist een specifieke laboratoriumtest, omdat het niet altijd wordt gedetecteerd via standaard SOA-panels.
“Trichomoniasis wordt nog steeds veel te weinig gediagnosticeerd, ondanks dat het jaarlijks meer dan 156 miljoen nieuwe gevallen veroorzaakt en tot 70% van de mensen geen symptomen vertoont.”
Gonorroe
Gonorroe, veroorzaakt door Neisseria gonorrhoeae, kan leiden tot intense irritatie in de genitaliën door een agressieve immuunrespons. Veel voorkomende symptomen zijn:
- Een scherp brandend of jeukend gevoel tijdens het plassen
- Urethrale afscheiding (vaak geel of groen)
- Jeuk of zwelling van de voorhuid of eikel (jeukende eikel / ontstoken voorhuid)
Bij vrouwen kan het zich uiten als jeuk rond de vaginale opening, verhoogde afscheiding of bekkenpijn. Omdat gonorroe ook het rectum of de keel kan infecteren, kan jeuk in die gebieden een aanwijzing zijn.
“In Nederland heeft gonorroe een hoge vlucht genomen. In 2023 werden meer dan 13.853 gevallen gemeld bij centra voor seksuele gezondheid, waaronder een stijging van 78% onder vrouwen en een stijging van 51% onder heteroseksuele mannen ten opzichte van 2022.”
Syfilis
Syfilis verloopt in fasen en terwijl de primaire zweer (chancre) meestal pijnloos is, kan jeuk ontstaan in de secundaire fase, wanneer de infectie zich systemisch verspreidt.
Typische symptomen zijn
- Een niet jeukende pijnlijke plek die later huiduitslag wordt
- Rode of bruinachtige vlekken op de handpalmen, voetzolen, genitaliën of romp
- Algemene jeuk door systemische uitslag
- Verspreid haarverlies of laesies op de slijmvliezen
Als je jeukende uitslag opmerkt die niet verdwijnt en je hebt onbeschermde seks gehad, moet een syfilis-test deel uitmaken van je diagnostisch onderzoek.
“Syfilis is de afgelopen jaren opnieuw opgedoken, met meer dan 209.000 gemelde gevallen van primaire en secundaire syfilis in de VS in 2023. In Europa zijn de syfilisgevallen ook sterk gestegen – er werden ongeveer 41.000 gevallen bevestigd, wat een pancontinentaal probleem voor de volksgezondheid onderstreept.”
Niet-STD oorzaken van genitale jeuk
Niet alle gevallen van genitale jeuk worden veroorzaakt door een seksueel overdraagbare aandoening. Er zijn zelfs veel mensen met symptomen als jeuk aan de eikel, jeuk aan het scrotum of jeuk in de vagina die te maken hebben met niet-infectieuze aandoeningen. Hier zijn enkele van de meest voorkomende niet-STD oorzaken die kunnen lijken op of overlappen met STD symptomen.
Candida-infectie (gistinfectie)
Oorzaak: Overgroei van Candida albicans, een natuurlijk voorkomende gist.
Hoewel candida-infecties vaak geassocieerd worden met vrouwen, komen ze ook voor bij mannen, vooral onder de voorhuid of in warme, vochtige omgevingen. Symptomen kunnen zijn:
- Aanhoudende jeuk of een branderig gevoel rond de penis of vulva
- Rode, glimmende of afschilferende huid (rode eikel / geschaafde penis)
- Witte, klonterige afscheiding (bij vrouwen)
- Kleine rode bultjes of vlekkerige uitslag (rode plekken op de eikel na seks)
- Pijn tijdens het vrijen of plassen
Bij onbesneden mannen kan gist zich onder de voorhuid ophopen (jeuk onder de voorhuid) en balanitis veroorzaken. Een uitstrijkje kan de diagnose bevestigen en een antischimmelbehandeling helpt meestal snel.
Allergische reacties en irritatie
Oorzaak: Gevoeligheid van de huid voor zeep, wasmiddelen, stoffen, latex of scheren.
Contactdermatitis in de genitale zone komt vaak voor en wordt vaak verkeerd geïnterpreteerd als een SOA. Jeuk kan onmiddellijk na contact optreden of zich geleidelijk ontwikkelen bij herhaalde blootstelling. Veel voorkomende irriterende stoffen zijn:
- Geparfumeerde bodywash, wasverzachter of wasmiddel
- Latex condooms of persoonlijke glijmiddelen
- Strak synthetisch ondergoed
- Scheren, vooral zonder de juiste lubricatie of nabehandeling
De resulterende symptomen – jeukend scrotum, droge huid op de penis of jeuk in de schaamstreek bij mannen – kunnen lijken op een infectie, maar verdwijnen meestal als de trigger wordt verwijderd. In sommige gevallen kan een steroïde crème of antihistaminicum nodig zijn.
Balanitis (ontsteking van de glans)
Oorzaak: Slechte hygiëne, overgroei van gist of irriterende stoffen die onder de voorhuid vastzitten.
Balanitis verwijst naar een ontsteking van de eikel (eikelpenis) en komt vaker voor bij onbesneden mannen. Het kan worden veroorzaakt door:
- Zeepresten of niet goed spoelen
- Candida of bacteriële infectie
- Ophoping van smegma (natuurlijke oliën en vuil)
- Strakke voorhuid (phimosis) die de luchtstroom beperkt
Symptomen zijn onder andere:
- Roodheid of zwelling van de eikel (oorzaak van rode eikel)
- Jeuk, vooral onder de voorhuid (jeuk onder de voorhuid)
- Pijnlijk plassen of het terugtrekken van de voorhuid
- Vieze geur of afscheiding
Als balanitis niet behandeld wordt, kan het overgaan in ernstigere infecties of littekenvorming. Goede hygiëne, zonder je te veel te wassen, is de sleutel tot preventie.
Visuele symptomen om op te letten (naast jeuk) en verwante SOA's
Hoewel jeuk er vaak toe leidt dat mensen hulp zoeken, is het zelden een op zichzelf staand verschijnsel. Visuele symptomen zoals roodheid, uitslag of ongewone huidveranderingen kunnen belangrijke aanwijzingen geven over wat er aan de hand is. Hier zijn enkele van de meest voorkomende symptomen waar je op moet letten, wat ze kunnen betekenen en wanneer testen essentieel zijn.
Roodheid (rode glans, rode vulva of algemene ontsteking)
Roodheid kan wijzen op irritatie, ontsteking of infectie. Het kan verschijnen als:
- Diffuse roodheid over de eikel of vaginale opening
- Plaatselijke rode vlekken of vlekkerige verkleuring
- Begeleidende zwelling of hitte
Mogelijke oorzaken zijn onder andere:
- Candidiasis (schimmelinfectie): rode, glimmende huid met ongemak
- Chlamydia of gonorroe: ontsteking van de urethrale opening of baarmoederhals
- Contactdermatitis: van condooms, zeep, glijmiddelen of zweetophoping
Aanhoudende roodheid, vooral als deze gevoelig is of zich uitbreidt, moet worden geëvalueerd.
Bultjes (verheven laesies of bultjes op de geslachtsorganen)
Genitale bultjes variëren in textuur, kleur en oorzaak. Denk aan het volgende:
- Herpes simplex virus (HSV): tintelingen of jeuk gevolgd door blaren of zweren
- Genitale wratten (HPV): pijnloze, vleeskleurige gezwellen, vaak in clusters
- Molluscum contagiosum: kleine, koepelvormige bultjes met een centraal kuiltje
- Syfilis: een enkele, stevige zweer (chancre) die meestal pijnloos is
De aard van de bult, pijnlijk, geclusterd of zweerachtig, biedt essentiële aanwijzingen voor de diagnose.
Schilfering (droge, schilferige of schilferige huid)
Schilfering of schilfering van de genitale huid kan voorkomen bij:
- Schimmelinfecties: vaak rood, jeukend en ringvormig
- Psoriasis: goed gedefinieerde plaques die kunnen barsten of bloeden
- Lichen sclerosus: gladde witte plekken die na verloop van tijd dunner worden en littekens vormen
Schilferen zonder jeuk kan wijzen op een chronische huidaandoening. Als dit gepaard gaat met ontsteking of ongemak, moet een infectie worden uitgesloten.
Uitslag (vlekken, plekken of verkleuringen)
Genitale uitslag kan besmettelijk of niet-besmettelijk zijn. Veel voorkomende oorzaken zijn:
- Secundaire syfilis: wijdverspreide uitslag die kan bestaan uit handpalmen, voetzolen of genitaliën
- Schurft of schaamluis: intense jeuk met kleine rode papels of bijtwonden
- Trichomoniasis: rode huid en irritatie, vooral bij vrouwen
Een huiduitslag die niet verdwijnt, zich uitbreidt of andere delen van het lichaam betreft, moet worden geëvalueerd met een volledige SOA-screening en mogelijk een huidbiopsie.
Blaren (met vloeistof gevulde laesies)
Blaren in het genitale gebied worden altijd beschouwd als een verontrustend teken en kunnen wijzen op:
- Herpes genitalis (HSV-1 of HSV-2): pijnlijke blaasjes die openbarsten en korstjes vormen.
- Ernstige allergische reacties: zeldzaam, maar kunnen optreden na blootstelling aan het geneesmiddel
- Auto-immuunziekten van de huid, zoals pemphigus vulgaris, hoewel zeldzaam
Blaren zijn vaak pijnlijk en kunnen in cycli terugkomen. Vroegtijdige behandeling kan de ernst van de uitbraak en het risico op overdracht verminderen, vooral bij herpes.
Wat moet je doen als je genitaliën jeuken?
Genitale jeuk is niet iets om te negeren of naar te gissen. Of het nu mild of hardnekkig is, elke onverklaarbare jeuk in het genitale gebied verdient een duidelijke verklaring en in veel gevallen medische hulp. Dit is wat je moet doen.
1. Stel geen zelfdiagnose
Jeuk is een aspecifiek symptoom dat kan wijzen op een SOA, een schimmelinfectie, een huidaandoening of een allergische reactie. Blindelings behandelen met schimmelwerende middelen, antibiotica of huismiddeltjes stelt vaak de juiste zorg uit en kan het erger maken. Eerst duidelijkheid krijgen, dan behandelen.
2. Verwijder duidelijke irriterende stoffen
Stop met alles wat de reactie zou kunnen uitlokken: geparfumeerde zeep, nieuwe wasmiddelen, glijmiddelen of strak synthetisch ondergoed. Als de symptomen binnen 24-48 uur afnemen, heb je misschien te maken met irritatie, niet met een infectie. Maar als de jeuk aanhoudt, wacht dan niet af.
3. Maak geen krassen op het gebied
Krabben kan tijdelijk verlichting geven, maar het beschadigt de huidbarrière en zet de deur open voor secundaire bacteriële infecties. Gebruik in plaats daarvan een koud kompres en vermijd wrijving. Als de jeuk hevig is, vraag dan een arts om antihistaminica of topische opties.
4. Let op rode vlaggen
Jeuk komt zelden alleen voor. Let goed op het volgende:
- Blaren, zweren of bulten
- Roodheid of zwelling
- Ongewone ontlading
- Branden tijdens het plassen
- Schilfering of huiduitslag
Deze symptomen helpen bepalen of je te maken hebt met een SOA, een schimmelinfectie of een dermatologische aandoening – en of er dringend tests nodig zijn.
5. Laat je testen als je onbeschermde seks hebt gehad
Als je onbeschermde seks hebt gehad, een nieuwe partner of een bekende blootstelling, laat je dan testen, zelfs als de jeuk je enige symptoom is. Veel SOA’s, waaronder chlamydia, gonorroe en herpes, beginnen subtiel. Vroeg testen is de enige manier om ze met zekerheid uit te sluiten en complicaties te voorkomen.
Met Easly kun je online een volledige SOA-testkit van klinische kwaliteit bestellen, thuis een monster afnemen en door een arts beoordeelde resultaten met follow-upopties ontvangen.
6. Ga naar een zorgverlener
Als de jeuk niet binnen een paar dagen verdwijnt, verergert of terugkeert na een behandeling, is het tijd om naar de dokter te gaan. Voor een juiste diagnose kan een lichamelijk onderzoek, een uitstrijkje, een urinestaal of bloedonderzoek nodig zijn. Hoe sneller je antwoorden krijgt, hoe sneller je verlichting krijgt.
Wanneer laat je je testen en wat kun je van een test verwachten?
Als je last hebt van genitale jeuk die niet snel verdwijnt, of als het gepaard gaat met afscheiding, huidveranderingen of recent seksueel contact, dan is het tijd om je te laten testen. Het uitstellen van een SOA-test verhoogt het risico op complicaties en de kans op het onbewust doorgeven van een infectie aan anderen.
Wanneer testen noodzakelijk is
Je moet je laten testen als een van de volgende dingen van toepassing is:
- Je hebt onbeschermde seks gehad met een nieuwe of meerdere partners
- Je hebt last van bijkomende symptomen: afscheiding, roodheid, branderigheid, blaren of uitslag
- Een recente partner is positief getest op een SOA
- Je bent in het verleden behandeld voor een SOA
- Je weet niet zeker of je symptomen worden veroorzaakt door een SOA, schimmelinfectie of andere aandoening
Testen biedt duidelijkheid en gemoedsrust, zelfs als de symptomen mild of vaag zijn.
Wat testen inhoudt
SOA-testen zijn eenvoudig, vertrouwelijk en afgestemd op je symptomen en seksuele voorgeschiedenis. Afhankelijk van je situatie kan je arts je aanraden:
- Urinetest: Gebruikt om infecties zoals chlamydia of gonorroe op te sporen
- Swabtest: Afhankelijk van de symptomen en de blootstelling kan een monster worden genomen uit de urinebuis, vagina, keel of het rectum.
- Bloedtest: Vereist voor het opsporen van antilichamen tegen syfilis, HIV en herpes
- Lichamelijk onderzoek: Bij zichtbare symptomen (zoals zweertjes, wratten of huiduitslag) kan een klinisch onderzoek voldoende zijn om waarschijnlijke oorzaken te identificeren voordat het lab de oorzaak bevestigt.
Met Easly kun je je monster verzamelen met behulp van medisch goedgekeurde kits, het naar een gecertificeerd laboratorium sturen en door een arts beoordeelde resultaten krijgen met zo nodig follow-up ondersteuning. De resultaten worden meestal binnen een paar dagen teruggestuurd. Als de uitslag positief is, zijn de meeste SOA’s te behandelen met antibiotica of antivirale middelen. Als de uitslag negatief is, kan je arts je helpen om andere oorzaken te vinden, zoals schimmelinfecties of dermatologische aandoeningen.
Waarom testen belangrijk is
Veel SOA’s zijn in een vroeg stadium asymptomatisch, maar ze veroorzaken toch inwendige ontstekingen en kunnen leiden tot complicaties zoals onvruchtbaarheid, bekkenpijn of een verhoogd risico op hiv. Snel testen zorgt voor een vroege behandeling, beschermt je partners en helpt langetermijngevolgen te voorkomen.
Conclusie
Genitale jeuk is nooit zomaar een klein ongemak; het is een symptoom dat je volledige aandacht verdient. Of het nu wordt veroorzaakt door een SOA, een schimmelinfectie of een externe irriterende stof, de enige manier om antwoorden te krijgen is door het serieus en klinisch te benaderen.
Verschillende seksueel overdraagbare infecties, zoals herpes, chlamydia, gonorroe, trichomoniasis en syfilis, kunnen gepaard gaan met jeuk, zelfs voordat er andere symptomen optreden. Maar niet alle gevallen van jeuk zijn besmettelijk. Allergische reacties, hygiëneproblemen en huidaandoeningen zoals balanitis of candidiasis kunnen SOA’s bijna exact nabootsen.
Daarom is zelfdiagnose niet genoeg. Als je genitaliën jeuken, vooral met bijkomende symptomen zoals roodheid, uitslag, afscheiding of pijn, gok er dan niet naar. Laat je testen en praat met een zorgverlener. Sluit uit wat uitgesloten moet worden en behandel wat behandeld moet worden.
Bronnen:
- Centers for Disease Control and Prevention. (n.d.). STD surveillance 2023. U.S. Department of Health & Human Services.
- Centers for Disease Control and Prevention. (n.d.). Trichomoniasis: About.
- National Center for Biotechnology Information. (2019). Sexually transmitted infections
- World Health Organization. (2024, December 11). Over 1 in 5 adults worldwide has a genital herpes infection – WHO.
- World Health Organization. (n.d.). Trichomoniasis.
- CIDRAP. (2024). WHO report shows sexually transmitted infections are climbing. University of Minnesota.
