Testosteron is het hormoon dat de mannelijke biologie bepaalt: van seksuele functie tot stofwisseling. Maar als de waarden buiten het optimale bereik vallen, zijn de gevolgen groter dan alleen prestatieverlies. Chronisch verhoogd testosteron kan ongemerkt de slaap verstoren, vruchtbaarheid onderdrukken, het cardiovasculair risico verhogen en hormonale disbalansen veroorzaken die vaak onterecht worden toegeschreven aan andere aandoeningen.
In deze gids lees je wat normale testosteronwaarden zijn, hoe je symptomen van een te hoog testosteron herkent, en wat je kunt doen als je lichaam signalen afgeeft.
Laten we erin duiken!
Wat doet testosteron bij mannen?
Testosteron is een geslachtshormoon dat voornamelijk in de testikels wordt aangemaakt. Het speelt een centrale rol in de mannelijke biologie: het beïnvloedt spiergroei, libido, vetverdeling, stemming, energieniveau en cognitieve functies.
De invloed van testosteron reikt verder dan alleen de voortplanting; het is ook belangrijk voor de stofwisseling, botdichtheid en cardiovasculaire gezondheid gedurende het hele leven van een man.
De testosteronspiegel stijgt tijdens de puberteit, piekt in de vroege volwassenheid en daalt geleidelijk met de leeftijd. Daarnaast zijn er schommelingen afhankelijk van het tijdstip van de dag, de algehele gezondheid, leefstijl en laboratoriummethoden.
Wat is een normaal testosterongehalte bij mannen?
Volgens grootschalige NHANES-gegevens ligt het gemiddelde testosterongehalte bij gezonde mannen tussen de 540 en 630 ng/dL in de leeftijd van 20 tot 39 jaar. Na het zestigste levensjaar daalt dit tot gemiddeld 390–460 ng/dL. Uit gegevens van het Máxima MC blijkt dat mannen op 75-jarige leeftijd nog maar ongeveer 65% van hun testosteron behouden in vergelijking met hun jonge jaren.
Vrij testosteron – het biologisch actieve deel – bedraagt normaal 5–21 ng/dL, goed voor slechts 1–3% van het totale testosteron. Bij jonge mannen ligt dit meestal rond de 12–13 ng/dL, en bij zestigplussers daalt dit tot 6–7 ng/dL.
Het eiwit SHBG (sex hormone-binding globulin) reguleert hoeveel testosteron actief is in het lichaam. SHBG stijgt met de leeftijd en wordt ook beïnvloed door factoren zoals overgewicht, insulineresistentie en schildklierfunctie.
Testosteron volgt een dag-nacht ritme: het piekt in de vroege ochtend en daalt gedurende de dag. Na je dertigste daalt het niveau jaarlijks met ongeveer 1%.
Wat is een te hoog testosterongehalte?
Hoewel er geen universeel vastgestelde grens is, worden waarden boven de 950–1.000 ng/dL vaak als verhoogd beschouwd—vooral wanneer ze gepaard gaan met symptomen zoals agressie, acne of toegenomen spiermassa. In de klinische praktijk worden verhoogde waarden vaak vastgesteld bij gebruik van anabole steroïden, testosterontherapie (TRT) of, in zeldzame gevallen, bij bepaalde endocriene aandoeningen.
Een hoog vrij testosterongehalte of een laag SHBG-niveau kan klachten versterken, zelfs als het totale testosteron binnen de normale waarden valt.
Wat is een te laag testosterongehalte?
Een laag testosterongehalte (hypogonadisme) wordt meestal vastgesteld bij waarden onder de 300 ng/dL in combinatie met klachten zoals vermoeidheid, weinig zin in seks of spierafname. Sommige mannen met grenswaarden voelen zich echter prima, terwijl anderen met iets hogere waarden al klachten ervaren.
Bij oudere mannen worden lagere waarden soms als normaal beschouwd, maar als de kwaliteit van leven eronder lijdt, kan behandeling zinvol zijn.
Wat doet testosteron met het mannelijk lichaam?
Testosteron beïnvloedt niet alleen de seksuele ontwikkeling, maar speelt ook een rol in spieropbouw, vetverdeling, stemming en algemene gezondheid. Hieronder de belangrijkste functies:
- Seksuele ontwikkeling en functie: Testosteron is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de mannelijke voortplantingsorganen tijdens de zwangerschap en activeert de puberteit tijdens de adolescentie. Het ondersteunt:
- Het verdiepen van de stem
- Groei van gezicht- en lichaamshaar
- Ontwikkeling van penis en testikels
- Zaadproductie en vruchtbaarheid
- Libido en erectiele functie
- Spiermassa en kracht: Testosteron stimuleert eiwitsynthese en is essentieel voor het opbouwen en behouden van spiermassa. Mannen met een laag testosteron ervaren vaak afname van spierkracht en -tonus.
- Vetverdeling en stofwisseling: Gezonde testosteronwaarden helpen bij het reguleren van lichaamsvet. Te weinig testosteron kan leiden tot vetopslag, vooral rond de buik, en verhoogde insulineresistentie.
- Botdichtheid: Testosteron bevordert botgroei en behoudt de botdichtheid. Chronisch lage waarden kunnen leiden tot botontkalking of osteoporose.
- Stemming en cognitieve functie: Het hormoon beïnvloedt stemming, energie, geheugen en mentale helderheid. Lage testosteronwaarden worden geassocieerd met prikkelbaarheid, lusteloosheid en soms depressie.
- Aanmaak van rode bloedcellen: Testosteron ondersteunt de productie van rode bloedcellen. Een tekort kan leiden tot lichte bloedarmoede, vooral als andere oorzaken zijn uitgesloten.
- Haargroei: Testosteron en de sterkere afgeleide dihydrotestosteron (DHT) reguleren de groei van gezicht-, schaam- en lichaamshaar. Ironisch genoeg wordt DHT ook in verband gebracht met mannelijke kaalheid.
Testosteron is dus veel meer dan alleen een “geslachtshormoon”. Het is een systeem regulerend hormoon dat fysieke vitaliteit, mentale scherpte en metabole balans ondersteunt. Of het nu gaat om voortplanting of hartgezondheid: testosteron is cruciaal voor de mannelijke gezondheid, in elke levensfase.
Symptomen van een te hoog testosteron bij mannen
Testosteron is onmisbaar voor de mannelijke fysiologie. Maar als het testosterongehalte te hoog wordt, kunnen de positieve effecten omslaan in verstoringen. Hoewel lage testosteronwaarden vaak de meeste aandacht krijgen, kunnen chronisch verhoogde waarden een negatieve invloed hebben op stemming, vruchtbaarheid, hartgezondheid en meer.
De meest betrouwbare manier om verhoogd testosteron vast te stellen is via een bloedtest die zowel het totale als het vrije testosterongehalte meet. Toch kunnen bepaalde fysieke en gedragsmatige symptomen vroegtijdige waarschuwingssignalen geven.
Symptomen van een hoog testosterongehalte bij mannen kunnen variëren, maar kunnen onder andere bestaan uit:
- Toegenomen agressie of prikkelbaarheid: Plotse stemmingswisselingen, verhoogde competitiedrang of meer frustratie kunnen wijzen op te veel testosteron—vooral als je persoonlijkheid merkbaar verandert.
- Vette huid en acne: Een hoog testosterongehalte kan de talgproductie stimuleren, wat kan leiden tot acne, met name op rug en schouders.
- Toegenomen spiermassa en kracht: Hoewel dit als positief wordt gezien, kan snelle spiergroei – vooral bij gebruik van anabole steroïden – duiden op een hormonale disbalans.
- Lage spermaproductie of onvruchtbaarheid: Een teveel aan testosteron – met name door TRT of steroïden – kan de natuurlijke zaadproductie onderdrukken.
- Slaapproblemen: Mannen met verhoogde testosteronwaarden kunnen slechter slapen of symptomen ervaren die lijken op slaapapneu.
- Verhoogd libido: Een sterk verhoogd seksueel verlangen kan optreden, maar ook leiden tot impulsief gedrag of relatieproblemen.
- Haaruitval: DHT, een afgeleide van testosteron, is nauw verbonden met mannelijke kaalheid. Te veel testosteron kan haaruitval versnellen, vooral bij de kruin en slapen.
- Vergrote borstklieren (gynecomastie): Ironisch genoeg kan een teveel aan testosteron via het proces van aromatisatie omgezet worden in oestrogeen, wat borstvorming kan veroorzaken.
SHBG en vrij testosteron: de verborgen factoren
Ook als het totale testosteron binnen de normale waarden valt, kan een laag SHBG (sex hormone-binding globulin) zorgen voor ongewoon hoog vrij testosteron. Dit kan de symptomen versterken. Daarom is het belangrijk om zowel het totale als het vrije testosteron te meten en ook SHBG te evalueren.
Wanneer je je testosteron moet laten testen
Je doet er goed aan je testosteron te laten testen als je één of meerdere van de eerder genoemde symptomen herkent. Testen wordt ook sterk aanbevolen in de volgende situaties:
- Testosterontherapie: Regelmatige controle is cruciaal om overbehandeling te voorkomen en veilige waarden te behouden.
- Gebruik van anabole steroïden of enhancers: Deze kunnen het testosterongehalte ver boven de normale fysiologische grenzen verhogen.
- Onverklaarbare lichamelijke of emotionele veranderingen: Plotselinge veranderingen in stemming, libido, vruchtbaarheid, spiermassa of uiterlijk kunnen wijzen op een hormonale disbalans.
Voor de meest betrouwbare uitslag is het aan te raden bloed te laten prikken in de vroege ochtend, wanneer testosteron van nature op zijn hoogste punt is. Bij afwijkende resultaten kunnen aanvullende hormoononderzoeken nodig zijn om de oorzaak te achterhalen.
Waardoor ontstaat een verhoogd testosteron?
Een aanhoudend hoog testosteron komt zelden zomaar voor. Meestal is het het gevolg van externe hormooninname, tumoren of verstoringen in het hormonale regelsysteem van het lichaam. Enkele veelvoorkomende oorzaken:
Testosterontherapie (TRT):
Bij TRT wordt synthetisch testosteron toegediend. Als de dosering te hoog is of de behandeling niet goed wordt opgevolgd, kan dit de natuurlijke aanmaak onderdrukken via een hormonale terugkoppelingslus. Hierdoor kan het testosteron stijgen tot boven de 1.000 ng/dL. Een overschot kan ook worden omgezet in oestrogeen, met mogelijke bijwerkingen zoals borstvorming en vochtretentie.
Gebruik van anabole steroïden:
Steroïden bootsen testosteron na, maar binden vaak sterker aan androgeenreceptoren, wat zorgt voor overdreven lichamelijke effecten. Het lichaam reageert door de eigen testosteron- en zaadproductie stop te zetten, wat kan leiden tot testikelkrimp, stemmingswisselingen en verhoogde hartgezondheidsrisico’s.
Volgens onderzoek hebben tussen de 3 en 4 miljoen Amerikanen—voornamelijk jonge en middelbare mannen—wel eens anabole steroïden gebruikt. Vaak is het doel een gespierder uiterlijk en niet per se sportprestaties. Dit verklaart een groot deel van de testosteronoverschotten in de praktijk.
Bijnier- of testistumoren:
Tumoren in de bijnieren of testikels kunnen zelfstandig testosteron of voorlopers ervan aanmaken, los van de hormonale aansturing van het lichaam. Dit kan leiden tot chronisch verhoogde testosteronwaarden en symptomen zoals vroege puberteit of hormonale disbalans.
Genetische of aangeboren aandoeningen:
Bij congenitale bijnierhyperplasie (CAH) kan het lichaam geen cortisol aanmaken, waardoor hormoon voorlopers worden omgezet in testosteron. Bij androgeen ongevoeligheid reageert het lichaam onvoldoende op testosteron, wat leidt tot een overproductie als compensatie.
Laag SHBG (sex hormone-binding globulin):
SHBG bepaalt hoeveel testosteron vrij beschikbaar is. Bij lage SHBG-waarden—vaak veroorzaakt door obesitas, insulineresistentie of schildklierproblemen—neemt het vrije testosteron toe. Hierdoor kunnen symptomen ontstaan, zelfs als het totale testosteron normaal is.
Testosteron verhogende supplementen:
Supplementen zoals DHEA, tribulus of ashwagandha kunnen het testosteron verhogen, direct of via stimulatie van LH (luteïniserend hormoon). Hoewel het effect meestal mild is, kan langdurig of hooggedoseerd gebruik bij gevoelige personen leiden tot verhoogde testosteronwaarden.
Belangrijk: een verhoogd vrij testosteron is—ongeacht het totale gehalte—in verband gebracht met een verhoogd risico op een te hoge hematocriet waarde, hoge bloeddruk, prostaatkanker en mannelijke kaalheid. Dit blijkt uit lange termijn gegevens van ruim 160.000 mannen uit de UK Biobank, gepubliceerd in een Mendeliaanse randomisatie studie over levenslange blootstelling aan testosteron.
Dit onderstreept het belang van het meten van vrij testosteron zodra symptomen optreden.
Wat te doen bij te veel testosteron bij mannen
Het aanpakken van een verhoogd testosterongehalte draait niet alleen om het verlagen van een getal. Het gaat om het herstellen van de hormonale balans, het beschermen van de gezondheid op de lange termijn en het achterhalen van de onderliggende oorzaak. Of het nu gaat om TRT, steroïdegebruik of een medische aandoening: onderstaande stappen vormen een klinisch onderbouwde aanpak.
1. Achterhaal de oorzaak
De eerste stap is het vaststellen van wat de verhoging veroorzaakt. Bij de meeste mannen komt verhoogd testosteron door:
- Overdosering bij testosterontherapie (TRT) of gebruik van anabole steroïden
- Gebruik van testosteronverhogende supplementen
- Medische oorzaken zoals tumoren of een laag SHBG-niveau
Een uitgebreide hormoonanalyse moet in ieder geval bevatten:
- Totaal en vrij testosteron
- SHBG
- LH en FSH (hypofysehormonen)
- Estradiol (indicator voor oestrogeenconversie)
Deze waarden geven inzicht in of het overschot vanuit het lichaam zelf komt (endogeen) of van buitenaf (exogeen), zoals supplementen of medicatie.
2. Pas testosteronblootstelling aan of stop ermee
Gebruik je TRT, dan kan de arts je dosis verlagen, de toedieningsvorm aanpassen of de behandeling tijdelijk stopzetten. Voor gebruikers van steroïden is het belangrijk om onder medische begeleiding geleidelijk te stoppen, om hormonale ontregelingen en bijwerkingen te voorkomen.
Als supplementen bijdragen aan de verhoging, is stoppen vaak voldoende. Houd er rekening mee dat sommige supplementen nog weken invloed kunnen hebben, zeker als ze andere hormoonroutes beïnvloeden zoals LH.
3. Onderzoek en behandel onderliggende aandoeningen
Als de verhoogde testosteron niet verklaard wordt door medicatie of supplementen, is aanvullend onderzoek nodig.
- Bijnier- of testistumoren kunnen worden opgespoord met beeldvorming zoals echo, MRI of CT-scan. Indien aanwezig, volgt behandeling via chirurgie of endocriene therapie.
- Een laag SHBG, wat vaak voorkomt bij obesitas en insulineresistentie, kan worden verbeterd door het onderliggende metabool probleem aan te pakken. Denk aan gewichtsverlies, gezondere voeding en betere bloedsuikercontrole.
4. Houd gezondheidsrisico’s in de gaten
Langdurig verhoogd testosteron kan het risico verhogen op:
- Acne en vette huid
- Vruchtbaarheidsproblemen door onderdrukte spermaproductie
- Slaapapneu en stemmingsklachten
- Verdikking van het bloed (polycythemie), wat het risico op een beroerte verhoogt
- Hoge bloeddruk en langdurige belasting van het hart- en vaatstelsel
Vanwege deze risico’s is regelmatige bloedcontrole en opvolging essentieel. Behandeling kan ook gericht zijn op het beheersen van secundaire klachten (zoals acne of haarverlies), naast het aanpakken van de oorzaak.
5. Vermijd doe-het-zelf hormoonaanpassingen
Zelf experimenteren met ‘oestrogeenblokkers’, extreme diëten of online hormoonprotocollen kan meer kwaad dan goed doen. Hormonen vormen een gevoelig systeem. Alleen een gekwalificeerde zorgverlener kan op een veilige manier bijsturen.
Conclusie
Een verhoogd testosteron bij mannen is geen onschuldige schommeling. Of het nu veroorzaakt wordt door testosterontherapie (TRT), het gebruik van anabole steroïden of onderliggende aandoeningen: een langdurig verhoogd testosterongehalte kan de vruchtbaarheid aantasten, stemmingsklachten veroorzaken en het risico op hart- en vaatziekten verhogen.
Een goede diagnose gaat verder dan alleen het meten van het totale testosterongehalte. Een uitgebreid hormoonpanel — met daarin vrij testosteron, SHBG, LH en estradiol — is cruciaal om de oorzaak te achterhalen en een passende aanpak te bepalen.
Zodra de oorzaak bekend is, moet de behandeling gericht zijn op het verlagen van de waarden, het herstellen van de hormonale balans en het beperken van gezondheidsrisico’s op de lange termijn. Vroegtijdige meting met de thuistest van Easly en proactief handelen kunnen een groot verschil maken — zeker wanneer de symptomen al merkbaar zijn.
Bronnen:
- National Center for Biotechnology Information. Pmc6735742.
- Máxima MC. Testosterontekort.
- Dr. Emin Ozbek. Total and free testosterone.
- National Center for Biotechnology Information. (2025). Pmc2681273.
- Selph. What you need to know about high testosterone.
- Cleveland Clinic. Low testosterone (male hypogonadism).
- Harvard Health Publishing. Testosterone—what it does and doesn’t do.
- National Center for Biotechnology Information. Pmc11807418.
- Easly. Hormonen testen: mannen hormonen.
- Medical News Today. Signs of high testosterone.
- National Center for Biotechnology Information Bookshelf. Nbk538174.
- National Center for Biotechnology Information. Pmc7591257.
- Easly. Gezondheid mannen.
- Easly. Bloedtest op aanvraag.
